Rode gistrijst

Rode gistrijst (red yeast rice, rode koji, hong qu, zhitai) is met de gist Monascus purpureus gefermenteerde rijst. Hierbij ontstaan de typische purperrode kleur en een reeks bioactieve stoffen zoals monacolines (waarvan 75-90% monacoline K), fytosterolen, GABA (gamma-aminoboterzuur), gele pigmenten (monascine, ankaflavine), DMA (dimerumic acid), enkelvoudig onverzadigde vetzuren, saponinen en isoflavonen. Rode gistrijst wordt in China en andere Aziatische landen waarschijnlijk al meer dan duizend jaar gebruikt als smaakmaker, kleurstof en conserveringsmiddel in voeding en daarnaast als geneesmiddel voor verbetering van spijsvertering en bloedcirculatie en versterking van het hart. In westerse landen geniet rode gistrijst vooral bekendheid als voedingssupplement tegen een te hoge (totaal/LDL)cholesterolspiegel, een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Rode gistrijst verlaagt de cholesterolspiegel even goed als statines en is een natuurlijk alternatief voor mensen die geen statines willen gebruiken en/of negatieve bijwerkingen ondervinden van statines.

Verlaging LDL-cholesterol, totaalcholesterol en triglyceriden
Monacolines (met name monacoline K) in rode gistrijst verlagen de LDL- en totaalcholesterolspiegel door remming van het enzym HMG-CoA reductase (3-hydroxy-3-methylglutaryl co-enzym A reductase), het snelheidsbeperkende enzym in de cholesterol biosynthese. Daarnaast dragen onder meer fytosterolen, onverzadigde vetzuren, ankaflavine, monascine en isoflavonen bij aan de cholesterolverlagende werking van rode gistrijst (synergetisch effect). Deze inhoudsstoffen zijn vermoedelijk ook verantwoordelijk voor de triglyceridenverlagende werking van rode gistrijst. Daarnaast kan rode gistrijst de spiegel van het gunstige HDL-cholesterol verhogen. 

Verlaging lipoproteïne(a) en hsCRP
Verhoogde serumspiegels van Lp(a) en hsCRP (high-sensitivity C-reactive protein) zijn onafhankelijke risicofactoren voor atherosclerose en coronaire hartziekte. Rode gistrijstextract (1200 mg/dag gedurende 6 weken) zorgde in een humane placebogecontroleerde studie voor significante verlaging van de (nuchtere en postprandiale) LP(a)-spiegel en (nuchtere) hsCRP-spiegel.  

Antioxidantactivitieit en ontstekingsremming
Verschillende bestanddelen in rode gistrijst (dihydromonacolin MV en MV2, DMA, tanninen) bezitten antioxidantactiviteit. Ook zijn verschillende ontstekingsremmende stoffen (waaronder monascine en ankaflavine) en antiproliferatieve verbindingen in rode gistrijst geïdentificeerd.

Bloeddrukverlagende activiteit
Er zijn aanwijzingen dat met Monascus purpureus gefermenteerde producten zoals rode gistrijst een bloeddrukverlagende activiteit bezitten. GABA (?-aminoboterzuur) en ontstekingsremmende stoffen zoals monascine en ankaflavine in rode gistrijst zijn mogelijk verantwoordelijk voor dit gezondheidseffect.

Remming atherosclerose
In verschillende preklinische studies is aangetoond dat (langdurige) suppletie met rode gistrijst atherosclerose significant remt, mede door verbetering van de bloedlipidenspiegels, ontstekingsremming, remming van endotheeldisfunctie en verlaging van oxidatieve stress. In een dierstudie remde een hoge dosis rode gistrijstextract (200 mg/kg/dag) angiotensine-II geïnduceerde verwijding van de aorta in de buik (abdominale aorta-aneurysma) en atherosclerose. Deze effecten waren geassocieerd met afname van serum totaalcholesterol, ICAM-1 (intercellular adhesion molecule 1), VCAM-1 (vascular cell adhesion molecule 1), MMP-2 (matrix metalloproteinase 2) en stijging van serum MIF (macrophage migration inhibitory factor).

Leverbescherming
In een dierstudie is aangetoond dat rode gistrijst beschermt tegen alcoholgeïnduceerde leververvetting en daarmee samenhangende oxidatieve stress en ontsteking. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat rode gistrijst niet-alcoholische leververvetting tegengaat. Of rode gistrijst ook bij mensen bescherming biedt tegen leververvetting, is nog niet vastgesteld.

Vermindering insulineresistentie
Aan rode gistrijst worden antidiabetische eigenschappen toegeschreven. Preklinisch onderzoek toonde aan dat ankaflavine in rode gistrijst de insulinegevoeligheid verbetert, mede door verhoging van de antioxidantactiviteit door opregulatie van Nrf2 (nuclear factor erythroid-related factor-2) en stimulering van PPAR-? (peroxisome proliferator-activated receptor-gamma). Monascine in rode gistrijst beschermt de alvleesklier, heeft ontstekingsremmende, antioxidatieve en bloedlipidenverlagende effecten en verhoogt de insulinegevoeligheid door stimulering van PPAR-?. In een dierstudie remde rode gistrijst het ontstaan van obesitas, hyperlipidemie en hyperinsulinemie (insulineresistentiesyndroom) door een vetrijk dieet.

Neuroprotectie
Rode gistrijst heeft neuroprotectieve eigenschappen. Preklinisch onderzoek suggereert dat rode gistrijst een rol kan spelen bij de preventie van neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson. Dit zal nader worden onderzocht.

Hyperlipidemie/dislipidemie
Dat suppletie met rode gistrijst effectief is bij hyperlipidemie, is wetenschappelijk goed onderbouwd. Een meta-analyse uit 2006 van 93 placebogecontroleerde klinische studies met rode gistrijst (studieduur 4-24 weken) concludeerde dat suppletie met rode gistrijst leidt tot significante daling van de totaalcholesterol-, LDL-cholesterol- en triglyceridenspiegel en significante stijging van de HDL-cholesterolspiegel, vergeleken met placebo. Diverse klinische studies van recentere datum bevestigen de effectiviteit van rode gistrijst bij hyperlipidemie. Rode gistrijst met 6-10 mg monacoline K verlaagt de LDL-cholesterolspiegel met 25-40%, vergelijkbaar met lovastatine (20-40 mg per dag). Inname van 1200-2400 mg rode gistrijst per dag verlaagt de LDL-cholesterolspiegel met 17-35%, de totaalcholesterolspiegel met 11-30% en de triglyceridenspiegel met circa 10-43% en verhoogt de HDL-spiegel met maximaal 22%. Daarnaast verlaagt rode gistrijst de Lp(a)-spiegel. In een recente meta-analyse met 13 placebogecontroleerde studies is berekend dat rode gistrijst (200-3600 mg/dag) de totaalcholesterolspiegel met gemiddeld 0,97 mmol/l verlaagt, de LDL-spiegel met 0,87 mmol/l en de triglyceridenspiegel met 0,23 mmol/l.

Preventie en behandeling hart- en vaatziekten
Rode gistrijst kan worden ingezet voor de primaire en secundaire preventie van Monascine atherosclerose en hart- en vaatziekten. Een systematische review van 22 klinische studies met patiënten met kransvatziekte en dislipidemie concludeerde dat dagelijkse inname van 600 tot 2400 mg rode gistrijstextract (met 5-20 mg monacoline K) leidt tot significante afname van de kans op een hartinfarct, bypassoperatie en sterfte door kransvatziekte, vergeleken met placebo. Rode gistrijst is hierin even effectief als statines.
In de Chinese Coronary Secondary Prevention Study gebruikten 4870 proefpersonen, die een hartinfarct hadden gehad, 4,5 jaar lang een supplement met rode gistrijst. Dit leidde tot significante verbetering van de bloedlipidenspiegels en significante afname van de kans op een coronaire complicatie, kans op sterfte door hart- en vaatziekten (risicodaling 30%), kans op sterfte door alle oorzaken (risicodaling 33%) en daling van de kans op een bypassoperatie (risicodaling 33%). De beschermende effecten van rode gistrijst waren het grootst bij deelnemers met diabetes type 2 en een hartinfarct in de voorgeschiedenis. Bij hen daalde de kans op coronaire complicaties met 50,8%, de kans op sterfte door hart- en vaatziekten met 44,1% en de kans op sterfte door alle oorzaken met 44,1%, vergeleken met placebo.

•    Overgevoeligheid voor rijst of gist
•    Zwangerschap en het geven van borstvoeding
•    Ernstige lever- en nierziekten
•    Hoge alcoholconsumptie

Rode gistrijst wordt al eeuwen gebruikt en heeft geen significante bijwerkingen; eventuele bijwerkingen zijn vergelijkbaar met placebo, zoals maagdarmklachten en hoofdpijn. Monacolines in rode gistrijst zijn wat betreft werking vergelijkbaar met statines, maar veroorzaken meestal geen problemen omdat de dosis veel lager is, ze beter wateroplosbaar zijn en het bovendien gaat om een complex van bioactieve stoffen en niet een enkele (farmaceutische) stof. Rode gistrijst wordt goed verdragen door mensen die intolerant zijn voor statines en last krijgen van myalgie. Bij uitzondering (mogelijk door inferieure producten met wisselende samenstelling) veroorzaakt rode gistrijst bijwerkingen die vergelijkbaar zijn met statines; het gebruik van rode gistrijst dient dan direct gestaakt te worden. Ook mag rode gistrijst niet meer dan 2 ppm (2 mg/kg) van het mycotoxine citrinine bevatten.

Rode gistrijst kan de lichaamseigen synthese van co-enzym Q10/ubiquinol en vitamine D verlagen. Suppletie met ubiquinol en vitamine D helpt tekorten te voorkomen. Meer interacties zijn mogelijk. Raadpleeg hiervoor een deskundige.

Onder meer visolie, (oplosbare) voedingsvezels, policosanol en niacine zijn synergisten van rode gistrijst bij hyperlipidemie.

1. Gordon RY, Becker DJ. The role of red yeast rice for the physician. Curr Atheroscler Rep. 2011;13(1):73-80.
2. Becker DJ, Gordon RY, Morris PB et al. Simvastatin vs therapeutic lifestyle changes and supplements: randomized primary prevention trial. Mayo Clin Proc. 2008;83(7):758-64.
3. Becker DJ, Gordon RY, Halbert SC et al. Red yeast rice for dyslipidemia in statin-intolerant patients: a randomized trial. Ann Intern Med. 2009;150:830-839.
4. Man RYK, Lynn EG, Cheung F et al. Cholestin inhibits cholesterol synthesis and secretion in hepatic cells (HepG2). Mol Cell Biochem. 2002;233(1-2):153-8.
5. Heber D, Yip I, Ashley JM et al. Cholesterol-lowering effects of a proprietary Chinese red-yeast-rice dietary supplement. Am J Clin Nutr. 1999;69(2):231-6.
6. Liu L, Zhao SP, Cheng YC et al. Xuezhikang decreases serum lipoprotein(a) and C-reactive protein concentrations in patients with coronary heart disease. Clin Chem. 2003;49(8):1347-52.
7. Dhale MA, Divakar S, Umesh-Kumar S et al. Characterization of dehydromonacolin-MV2 from Monascus purpureus mutant. J Appl Microbiol. 2007;103(6):2168-73.
8. Dhale MA, Divakar S, Kumar SU, Vijayalakshmi G. Isolation and characterization of dihydromonacolin-MV from Monascus purpureus for antioxidant properties. Appl Microbiol Biotechnol. 2007;73(5):1197-202.
9. Hsu YW, Hsu LC, Chang CL et al. New anti-inflammatory and anti-proliferative constituents from fermented red mold rice Monascus purpureus NTU 568. Molecules. 2010;15(11):7815-24.
10. Lee BH, Pan TM. Benefit of Monascus-fermented products for hypertension prevention: a review. Appl Microbiol Biotechnol. 2012;94(5):1151-61.
11. Wei W, Li C, Wang Y et al. Hypolipidemic and anti-atherogenic effects of long-term Cholestin (Monascus purpureus-fermented rice, red yeast rice) in cholesterol fed rabbits. J Nutr Biochem. 2003;14(6):314-8.
12. Xie X, Wang Y, Zhang S et al. Chinese red yeast rice attenuates the development of angiotensin II-induced abdominal aortic aneurysm and atherosclerosis. J Nutr Biochem. 2012;23(6):549-56.
13. Cheng CF, Pan TM. Protective effect of Monascus-fermented red mold rice against alcoholic liver disease by attenuating oxidative stress and inflammatory response. J Agric Food Chem. 2011;59(18):9950-7.
14. Shi YC, Pan TM. Red mold, diabetes, and oxidative stress: a review. Appl Microbiol Biotechnol. 2012;94(1):47-55.
15. Fang Y, Li W. Effect of xuezhikang on lipid metabolism and islet 3 cell function in type II diabetic patients. Journal of Capital Medicine 2000;7:44-45.
16. Lee BH, Hsu WH, Chang YY et al. Ankaflavin: a natural novel PPAR? agonist upregulates Nrf2 to attenuate methylglyoxal-induced diabetes in vivo. Free Radic Biol Med. 2012;53(11):2008-16.
17. Lee BH, Hsu WH, Huang T et al. Monascin improves diabetes and dyslipidemia by regulating PPAR? and inhibiting lipogenesis in fructose-rich diet-induced C57BL/6 mice. Food Funct. 2013;4(6):950-9.
18. Lee BH, Hsu WH, Liao TH et al. The Monascus metabolite monascin against TNF-a-induced insulin resistance via suppressing PPAR-? phosphorylation in C2C12 myotubes. Food Chem Toxicol. 2011;49(10):2609-17.
19. Chen WP, Ho BY, Lee CL et al. Red mold rice prevents the development of obesity, dyslipidemia and hyperinsulinemia induced by high-fat diet. Int J Obes (Lond). 2008;32(11):1694-704.
20. Lee CL, Pan TM. Red mold fermented products and Alzheimer's disease: a review. Appl Microbiol Biotechnol. 2011;91(3):461-9.
21. Lee CL, Wang JJ, Pan TM. Red mold rice extract represses amyloid beta peptide-induced neurotoxicity via potent synergism of anti-inflammatory and antioxidative effect. Appl Microbiol Biotechnol. 2008;79(5):829-41.
22. Lee CL, Kuo TF, Wu CL et al. Red mold rice promotes neuroprotective sAPPalpha secretion instead of Alzheimer's risk factors and amyloid beta expression in hyperlipidemic Abeta40-infused rats. J Agric Food Chem. 2010;58(4):2230-8.
23. Lee CL, Kuo TF, Wang JJ et al. Red mold rice ameliorates impairment of memory and learning ability in intracerebroventricular amyloid beta-infused rat by repressing amyloid beta accumulation. J Neurosci Res. 2007;85(14):3171-82.
24. Lin CM, Lin YT, Lin RD et al. Neurocytoprotective effects of aliphatic hydroxamates from lovastatin, a secondary metabolite from Monascus-fermented red mold rice, in 6-hydroxydopamine (6-OHDA)-treated nerve growth factor (NGF)-differentiated PC12 cells. ACS Chem Neurosci. 2015 Feb 26.
25. Liu J, Zhang J, Shi Y et al. Chinese red yeast rice (Monascus purpureus) for primary hyperlipidemia: a meta-analysis of randomized controlled trials. Chin Med. 2006;1:4.
26. Li Y, Jiang L, Jia Z et al. A meta-analysis of red yeast rice: an effective and relatively safe alternative approach for dyslipidemia. PLoS One. 2014;9(6):e98611.
27. Huang CF, Li TC, Lin CC et al. Efficacy of Monascus purpureus Went rice on lowering
28. lipid ratios in hypercholesterolemic patients. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil. 2007;14(3):438-40.
29. Gheith O, Sheashaa H, Abdelsalam M et al. Efficacy and safety of Monascus purpureus Went
30. rice in subjects with secondary hyperlipidemia. Clin Exp Nephrol. 2008;12(3):189-94.
31. Verhoeven V, Lopez Hartmann M, Remmen R et al. Red yeast rice lowers cholesterol in physicians - a double blind, placebo controlled randomized trial. BMC Complement Altern Med. 2013;13:178.
32. Shang Q, Liu Z, Chen K et al. A systematic review of xuezhikang, an extract from red yeast rice, for coronary heart disease complicated by dyslipidemia. Evid Based Complement
33. Alternat Med. 2012;2012:636547.
34. Lu Z, Kou W, Du B, et al. Effect of Xuezhikang, an extract from red yeast Chinese rice, on coronary events in a Chinese population with previous myocardial infarction. Am J Cardiol. 2008;101(12):1689–93.
35. Li JJ, Lu ZL, Kou WR et al. Beneficial impact of xuezhikang on cardiovascular events and mortality in elderly hypertensive patients with previous myocardial infarction from the China Coronary Secondary Prevention Study (CCSPS). J Clin Pharmacol. 2009;49(8):947-956.
36. Zhao SP, Lu ZL, Du BM et al. Xuezhikang, an extract of cholestin, reduces cardiovascular events in type 2 diabetes patients with coronary heart disease: subgroup analysis of patients with type 2 diabetes from China coronary secondary prevention study (CCSPS). J Cardiovasc Pharmacol. 2007;49(2):81-4.
37. Kumari HP, Naidu KA, Vishwanatha S et al. Safety evaluation of Monascus purpureus red mould rice in albino rats. Food Chem Toxicol. 2009;47(8):1739-46.
38. Yang HT, Lin SH, Huang SY et al. Acute administration of red yeast rice (Monascus purpureus) depletes tissue coenzyme Q(10) levels in ICR mice. Br J Nutr. 2005;93(1):131-5.
39. Venero CV, Venero JV, Wortham DC et al. Lipid-lowering efficacy of red yeast rice in a population intolerant to statins. Am J Cardiol. 2010;105(5):664-6.
40. Gheith O, Sheashaa H, Abdelsalam M et al. Sobh M. Efficacy and safety of Monascus purpureus Went rice in children and young adults with secondary hyperlipidemia: a preliminary report. Eur J Intern Med. 2009;20(3):e57-61.
41. Halbert SC, French B, Gordon RY et al. Tolerability of red yeast rice (2,400 mg twice daily) versus pravastatin (20 mg twice daily) in patients with previous statin intolerance. Am J Cardiol. 2010;105:198-204.
42. Guardamagna O, Abello F, Baracco V et al. The treatment of hypercholesterolemic children: efficacy and safety of a combination of red yeast rice extract and policosanols. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2011;21(6):424-9.
43. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to monacolin K from red yeast rice and maintenance of normal blood LDL-cholesterol concentrations (ID 1648, 1700) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2011;9(7):2304 [16 pp.].