Rode gistrijst (Monascus purpurea)

Rode gistrijst (red yeast rice, rode koji, hong qu, zhitai) is met de gist Monascus purpureus gefermenteerde rijst. Hierbij ontstaan de typische purperrode kleur en een reeks bioactieve stoffen zoals monascine, ankaflavine, monacolines (waarvan 75-90% monacoline K), fytosterolen, GABA (gamma-aminoboterzuur), DMA (dimerumic acid), enkelvoudig onverzadigde vetzuren, saponinen en isoflavonen. Rode gistrijst wordt in China en andere Aziatische landen waarschijnlijk al meer dan duizend jaar gebruikt als smaakmaker, kleurstof en conserveringsmiddel in voeding en daarnaast als geneesmiddel voor verbetering van spijsvertering en bloedcirculatie en versterking van het hart. In westerse landen geniet rode gistrijst vooral bekendheid als voedingssupplement tegen een te hoge (totaal/LDL) cholesterolspiegel, een risicofactor voor hart- en vaatziekten. De actieve stoffen in rode gistrijst hebben een gunstig effect op onder meer de cholesterol- en bloedsuikerspiegel. In het verleden werd het effect van RGR vooral toegeschreven aan monacoline K. Uit recent onderzoek blijkt echter dat de andere inhoudsstoffen, waaronder monascine en ankaflavine, minstens net zo goed bijdragen aan het effect, zonder de typische bijwerkingen die monacolines kunnen veroorzaken.

Verlaging LDL-, totaalcholesterol en triglyceriden

Ankaflavine, monascine en monacolines, maar ook fytosterolen, onverzadigde vetzuren en isoflavonen, zijn verantwoordelijk voor de cholesterolverlagende werking van rode gistrijst.
Ankaflavine en monascine reguleren verschillende transcriptiefactoren zoals PPAR-y. Dit zorgt onder meer voor een verhoogde lipase-activiteit en vermindert de opname van vet in de darm. De inhoudsstoffen zijn ook verantwoordelijk voor de triglyceridenverlagende werking van rode gistrijst. Daarnaast kan rode gistrijst de spiegel van het gunstige HDL-cholesterol verhogen. 

Monacolines (met name monacoline K) in rode gistrijst verlagen de LDL- en totaalcholesterolspiegel door remming van het enzym HMG-CoA reductase (3-hydroxy-3-methylglutaryl co-enzym A reductase), het snelheidsbeperkende enzym in de lichaamseigen aanmaak van cholesterol. Door de remming van de aanmaak van cholesterol kunnen monacolines bijwerkingen veroorzaken. Daarover leest u verderop meer in het hoofdstuk over bijwerkingen.

Antioxidantactivitieit en ontstekingsremming

Verschillende bestanddelen in rode gistrijst (dihydromonacolin MV en MV2, DMA, tanninen) bezitten antioxidantactiviteit. Ook zijn verschillende ontstekingsremmende stoffen (waaronder monascine en ankaflavine) in rode gistrijst geïdentificeerd.

Bloeddrukverlagende activiteit

Er zijn aanwijzingen dat met Monascus purpureus gefermenteerde producten zoals rode gistrijst een bloeddrukverlagende activiteit bezitten. GABA (gamma-aminoboterzuur) en ontstekingsremmende stoffen zoals monascine en ankaflavine in rode gistrijst zijn mogelijk verantwoordelijk voor dit gezondheidseffect.

Remming atherosclerose

Een dierstudie toonde aan dat zowel monacoline K als ankaflavine zorgen voor een vermindering van de plakvorming in de aorta.

Leverbescherming

In een dierstudie is aangetoond dat monascine en ankaflavinebeschermen tegen alcoholgeïnduceerde leververvetting en daarmee samenhangende oxidatieve stress en ontsteking. Weefselonderzoek laat zien dat de monascine en ankaflavine de vetafzetting in de lever tegengaan. Door het stimuleren van de antioxidatieve enzymen in de lever wordt de vetperoxidatie geremd. De ontstekingsremmende werking verminderd onder meer de IL-6 en IL-1B waarden, en verhoogt de PPAR-y, Nrf-2 en HO-1 (heem oxygenase-1) expressie. 

Vermindering insulineresistentie

Aan rode gistrijst worden antidiabetische eigenschappen toegeschreven. Preklinisch onderzoek toonde aan dat ankaflavine in rode gistrijst de insulinegevoeligheid verbetert, mede door verhoging van de antioxidantactiviteit door opregulatie van Nrf2 (nuclear factor erythroid-related factor-2) en stimulering van PPAR-y (peroxisome proliferator-activated receptor-gamma). Monascine in rode gistrijst beschermt de alvleesklier, heeft ontstekingsremmende, antioxidatieve en bloedlipidenverlagende effecten en verhoogt de insulinegevoeligheid door stimulering van PPAR-y. In een dierstudie remde rode gistrijst het ontstaan van obesitas, hyperlipidemie en hyperinsulinemie (insulineresistentiesyndroom) door een vetrijk dieet.

Neuroprotectie

Rode gistrijst heeft neuroprotectieve eigenschappen. Preklinisch onderzoek suggereert dat rode gistrijst een rol kan spelen bij de preventie van neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson. Dit zal nader worden onderzocht.

Verlaging van de cholesterolspiegel en verbetering van het bloedlipidenprofiel

Diverse klinische studies bevestigen het effect van rode gistrijst bij hyperlipedemie en dislipidemie. 
Zo toont een studie met rode gistrijst (gestandaardiseerd op ankaflavine en monascine) aan dat suppletie met rode gistrijst na 6 weken het totaal- en het LDL-cholesterol significant verlaagt. Enkele studies laten bovendien een verbetering van de triglyceriden- en HDL-cholesterolspiegel zien. Rode gistrijst verbetert dus over de gehele linie het bloedlipidenprofiel en verlaagt de cholesterolspiegels.
Het effect van suppletie met rode gistrijst (gestandaardiseerd op monacoline K) bij hyperlipidemie, is bevestigd in een meta-analyse uit 2006 van 93 placebogecontroleerde klinische studies met rode gistrijst (studieduur 4-24 weken). De studie concludeerde dat suppletie met rode gistrijst leidt tot significante daling van de totaalcholesterol-, LDL-cholesterol- en triglyceridenspiegel en significante stijging van de HDL-cholesterolspiegel, vergeleken met placebo. 
Een dierstudie toont aan dat de effecten van monacoline K en ankaflavine vergelijkbaar zijn met betrekking tot het verlagen van triglyceriden, totaal- en LDL-cholesterol. Ankaflavine heeft bovendien een breder effect op onder meer het remmen van de ontwikkeling van een vervette lever en het verhinderen van de plakvorming in de aorta. In de studie werden de geïsoleerde stofen toegediend, wat bij monascine leidde tot een verhoging van de concentraties van HDL-cholesterol , terwijl monacoline K het tegenovergestelde effect vertoonde.

Verlaging van de bloeddruk

In een placebo gecontroleerde, dubbelblinde studie kregen 39 mensen met milde tot matige hypertensie een rode gistrijst extract (gestandaardiseerd op ankaflavine en monascine) of placebo toegediend. Het rode gistrijst extract zorgde binnen vier weken voor een significante verlaging van de triglyceridewaarden, het totaal- en het LDL-cholesterol. Na acht weken was er tevens een significante verhoging van het HDL-cholesterol. Het extract zorgde bovendien voor een significante verbetering van de systolische bloeddruk en de diastolische bloeddruk. 

Verbetering van bloedsuikerwaarden 

In een klinische studie met 67 diabetespatiënten werd een rode gistrijstextract gebruikt om het effect op de bloedsuikerwaarden te verbeteren. De patiënten kregen dagelijks een placebo of rode gistrijstextract (gestandaardiseerd op ankaflavine en monascine) toegediend. Na zes weken was er een significante verbetering van de bloedsuikerspiegel na vasten bij de rode gistrijstgroep.   

- Overgevoeligheid voor rijst of gist 
- Zwangerschap en het geven van borstvoeding 
- Ernstige lever- en nierziekten  
- Hoge alcoholconsumptie

De dosering is afhankelijk van de standaardisatie van het rodegistrijst extract. Extracten gestandaardiseerd op monacoline K mogen maximaal 3 mg monacolines (berekend als monacoline K) bevatten. Omdat de werking van monacoline K pas effectief is vanaf 10 mg monacolines per dag zijn er tevens extracten ontwikkeld die volledig vrij zijn van monacolines. Deze extracten zijn gestandaardiseerd op de andere actieve stoffen. Een voorbeeld van een goed bestudeerd extract is de standaardisatie op minimaal 28% monascine en minimaal 9% ankaflavine. Een effectieve dagdosering is 110 mg rode gistrijst extract per dag.

Rode gistrijst wordt al eeuwen gebruikt en heeft geen significante bijwerkingen; eventuele bijwerkingen zijn vergelijkbaar met placebo, zoals maagdarmklachten en hoofdpijn. Monacolines in rode gistrijst zijn wat betreft werking vergelijkbaar met statines en kunnen de lichaamseigen synthese van co-enzym Q10/ubiquinol en vitamine D verlagen. Suppletie met ubiquinol en vitamine D helpt tekorten te voorkomen. Raadpleeg hiervoor een deskundige.
De EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) heeft echter, vanwege de mogelijke bijwerkingen, besloten om producten met hoge doseringen monacolines te verbieden van de markt. Rode gistrijstsupplementen mogen daarom nog enkel <3 mg monacoline per dosering bevatten. 

Rode gistrijst mag bovendien niet meer dan 2 ppm (2 mg/kg) van het mycotoxine citrinine bevatten.

Onderzoek laat zien dat producten vrij van monacolines over het algemeen niet geassocieerd zijn met bijwerkingen omdat de actieve componenten via een ander werkingsmechanisme functioneren.

Er zijn geen interacties bekend van rode gistrijstproducten zonder monacolines.

Onder meer omega 3 vetzuren, (oplosbare) voedingsvezels, policosanol en niacine ondersteunen de werking van rode gistrijst bij hyperlipidemie.

Groene thee ondersteunt de werking van rode gistrijst op meerdere vlakken. Het is allereerst een sterke antioxidant, wat onder meer de oxidatie van LDL-cholesterol remt. Groene thee remt bovendien de opname van cholesterol, remt HMG-CoA reductase, ondersteunt de werking van insuline en verbetert de endotheelfunctie. 

1. Gordon RY, Becker DJ. The role of red yeast rice for the physician. Curr Atheroscler Rep. 2011;13(1):73-80.

2. Kersten, S. (2008). Peroxisome proliferator activated receptors and lipoprotein metabolism. PPAR Research, 2008, 132960. https://doi.org/10.1155/2008/132960  

3. Chen, C.-L., & Pan, T.-M. (2019). Beneficial effects of Monascus purpureus NTU 568-fermented products on cholesterol in vivo and clinical trial: A review. Integrative Clinical Medicine, 3(4). https://doi.org/10.15761/ICM.1000161 

4. Becker DJ, Gordon RY, Morris PB et al. Simvastatin vs therapeutic lifestyle changes and supplements: randomized primary prevention trial. Mayo Clin Proc. 2008;83(7):758-64.

5. Becker DJ, Gordon RY, Halbert SC et al. Red yeast rice for dyslipidemia in statin-intolerant patients: a randomized trial. Ann Intern Med. 2009;150:830-839.

6. Man RYK, Lynn EG, Cheung F et al. Cholestin inhibits cholesterol synthesis and secretion in hepatic cells (HepG2). Mol Cell Biochem. 2002;233(1-2):153-8.

7. Liu L, Zhao SP, Cheng YC et al. Xuezhikang decreases serum lipoprotein(a) and C-reactive protein concentrations in patients with coronary heart disease. Clin Chem. 2003;49(8):1347-52.

8. Lai, J.-R., Hsu, Y.-W., Pan, T.-M., & Lee, C.-L. (2021). Monascin and Ankaflavin of Monascus purpureus Prevent Alcoholic Liver Disease through Regulating AMPK-Mediated Lipid Metabolism and Enhancing Both Anti-Inflammatory and Anti-Oxidative Systems. Molecules, 26(20), 6301. https://doi.org/10.3390/molecules26206301 

9. Shi YC, Pan TM. Red mold, diabetes, and oxidative stress: a review. Appl Microbiol Biotechnol. 2012;94(1):47-55.

10. Fang Y, Li W. Effect of xuezhikang on lipid metabolism and islet 3 cell function in type II diabetic patients. Journal of Capital Medicine 2000;7:44-45.

11. Lee BH, Hsu WH, Chang YY et al. Ankaflavin: a natural novel PPAR? agonist upregulates Nrf2 to attenuate methylglyoxal-induced diabetes in vivo. Free Radic Biol Med. 2012;53(11):2008-16.

12. Lee BH, Hsu WH, Huang T et al. Monascin improves diabetes and dyslipidemia by regulating PPARy and inhibiting lipogenesis in fructose-rich diet-induced C57BL/6 mice. Food Funct. 2013;4(6):950-9.

13. Lee BH, Hsu WH, Liao TH et al. The Monascus metabolite monascin against TNF-a-induced insulin resistance via suppressing PPAR-y phosphorylation in C2C12 myotubes. Food Chem Toxicol. 2011;49(10):2609-17.

14. Chen WP, Ho BY, Lee CL et al. Red mold rice prevents the development of obesity, dyslipidemia and hyperinsulinemia induced by high-fat diet. Int J Obes (Lond). 2008;32(11):1694-704.

15. Lee CL, Pan TM. Red mold fermented products and Alzheimer's disease: a review. Appl Microbiol Biotechnol. 2011;91(3):461-9.

16. Lee CL, Wang JJ, Pan TM. Red mold rice extract represses amyloid beta peptide-induced neurotoxicity via potent synergism of anti-inflammatory and antioxidative effect. Appl Microbiol Biotechnol. 2008;79(5):829-41.

17. Lee CL, Kuo TF, Wu CL et al. Red mold rice promotes neuroprotective sAPPalpha secretion instead of Alzheimer's risk factors and amyloid beta expression in hyperlipidemic Abeta40-infused rats. J Agric Food Chem. 2010;58(4):2230-8.

18. Lee CL, Kuo TF, Wang JJ et al. Red mold rice ameliorates impairment of memory and learning ability in intracerebroventricular amyloid beta-infused rat by repressing amyloid beta accumulation. J Neurosci Res. 2007;85(14):3171-82.

19. Lin CM, Lin YT, Lin RD et al. Neurocytoprotective effects of aliphatic hydroxamates from lovastatin, a secondary metabolite from Monascus-fermented red mold rice, in 6-hydroxydopamine (6-OHDA)-treated nerve growth factor (NGF)-differentiated PC12 cells. ACS Chem Neurosci. 2015 Feb 26.

20. Liu J, Zhang J, Shi Y et al. Chinese red yeast rice (Monascus purpureus) for primary hyperlipidemia: a meta-analysis of randomized controlled trials. Chin Med. 2006;1:4.

21. Lee, C.-L., Hung, Y.-P., Hsu, Y.-W., & Pan, T.-M. (2013). Monascin and Ankaflavin Have More Anti-atherosclerosis Effect and Less Side Effect Involving Increasing Creatinine Phosphokinase Activity than Monacolin K under the Same Dosages. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 61(1), 143–150. https://doi.org/10.1021/jf304346r

22. Wang, Y.-R., Liu, S.-F., Shen, Y.-C., Chen, C.-L., Huang, C.-N., Pan, T.-M., & Wang, C.-K. (2017). A randomized, double-blind clinical study to determine the effect of ANKASCIN 568 plus on blood glucose regulation. Journal of Food and Drug Analysis, 25(2), 409–416. https://doi.org/10.1016/j.jfda.2016.06.011

23. Liu, S.-F., Wang, Y.-R., Shen, Y.-C., Chen, C.-L., Huang, C.-N., Pan, T.-M., & Wang, C.-K. (2018). A randomized, double-blind clinical study of the effects of Ankascin 568 plus on blood lipid regulation. Journal of Food and Drug Analysis, 26(1), 393–400. https://doi.org/10.1016/j.jfda.2017.04.006 

24. Chen, C.-L., Tseng, J.-H., Pan, T.-M., & Hsiao, S.-H. (2017). A Randomized, Double-Blind Clinical Study on Blood Pressure Reduction and Blood Lipid Profile Amelioration on Treatment with Ankascin 568. The Chinese Journal of Physiology, 60(3), 158–165. https://doi.org/10.4077/CJP.2017.BAF452 

25. Li Y, Jiang L, Jia Z et al. A meta-analysis of red yeast rice: an effective and relatively safe alternative approach for dyslipidemia. PLoS One. 2014;9(6):e98611.

26. Huang CF, Li TC, Lin CC et al. Efficacy of Monascus purpureus Went rice on lowering lipid ratios in hypercholesterolemic patients. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil. 2007;14(3):438-40.

27. Gheith O, Sheashaa H, Abdelsalam M et al. Efficacy and safety of Monascus purpureus Went rice in subjects with secondary hyperlipidemia. Clin Exp Nephrol. 2008;12(3):189-94.

28. Verhoeven V, Lopez Hartmann M, Remmen R et al. Red yeast rice lowers cholesterol in physicians - a double blind, placebo controlled randomized trial. BMC Complement Altern Med. 2013;13:178.

29. Shang Q, Liu Z, Chen K et al. A systematic review of xuezhikang, an extract from red yeast rice, for coronary heart disease complicated by dyslipidemia. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:636547.

30. Li JJ, Lu ZL, Kou WR et al. Beneficial impact of xuezhikang on cardiovascular events and mortality in elderly hypertensive patients with previous myocardial infarction from the China Coronary Secondary Prevention Study (CCSPS). J Clin Pharmacol. 2009;49(8):947-956.

31. Zhao SP, Lu ZL, Du BM et al. Xuezhikang, an extract of cholestin, reduces cardiovascular events in type 2 diabetes patients with coronary heart disease: subgroup analysis of patients with type 2 diabetes from China coronary secondary prevention study (CCSPS). J Cardiovasc Pharmacol. 2007;49(2):81-4.

32. Kumari HP, Naidu KA, Vishwanatha S et al. Safety evaluation of Monascus purpureus red mould rice in albino rats. Food Chem Toxicol. 2009;47(8):1739-46.

33. Yang HT, Lin SH, Huang SY et al. Acute administration of red yeast rice (Monascus purpureus) depletes tissue coenzyme Q(10) levels in ICR mice. Br J Nutr. 2005;93(1):131-5.

34. Venero CV, Venero JV, Wortham DC et al. Lipid-lowering efficacy of red yeast rice in a population intolerant to statins. Am J Cardiol. 2010;105(5):664-6.

35. Gheith O, Sheashaa H, Abdelsalam M et al. Sobh M. Efficacy and safety of Monascus purpureus Went rice in children and young adults with secondary hyperlipidemia: a preliminary report. Eur J Intern Med. 2009;20(3):e57-61.

36. Halbert SC, French B, Gordon RY et al. Tolerability of red yeast rice (2,400 mg twice daily) versus pravastatin (20 mg twice daily) in patients with previous statin intolerance. Am J Cardiol. 2010;105:198-204.

37. Guardamagna O, Abello F, Baracco V et al. The treatment of hypercholesterolemic children: efficacy and safety of a combination of red yeast rice extract and policosanols. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2011;21(6):424-9.

38. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to monacolin K from red yeast rice and maintenance of normal blood LDL-cholesterol concentrations (ID 1648, 1700) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2011;9(7):2304 [16 pp.].

39. Hsu, W.-H., & Pan, T.-M. (2014). Treatment of metabolic syndrome with ankaflavin, a secondary metabolite isolated from the edible fungus Monascus spp. Applied Microbiology and Biotechnology, 98(11), 4853–4863. https://doi.org/10.1007/s00253-014-5716-5

40. Lin, C.-W., Chen, H.-L., Yang, Y.-H., Chen, Y.-Y., Hsu, Y.-W., & Pan, T.-M. (2022). Toxicological evaluation of the red mold rice extract, ANKASCIN 568-R: 13-week chronic toxicity, and genotoxicity studies. Toxicology Reports, 9, 356–365. https://doi.org/10.1016/j.toxrep.2022.02.008

41. Houston, M. (2012). The Role of Nutraceutical Supplements in the Treatment of Dyslipidemia. The Journal of Clinical Hypertension, 14(2), 121–132. https://doi.org/10.1111/j.1751-7176.2011.00576.x