Shilajit

Shilajit is een donkerbruine tot zwarte teerachtige substantie die ontstaat in hooggebergten zoals de Himalaya, het Altaj gebergte, de Kaukasus en de Andes. Shilajit ontstaat na eeuwenlange, natuurlijke afbraak van organisch materiaal onder invloed van druk van overliggende rotslagen en microbiële activiteit. Dit proces van langzame fermentatie en humificatie zorgt ervoor dat shilajit rijk is aan allerlei bioactieve verbindingen.

Bij hogere temperaturen sijpelt deze substantie uit de rotsen, waardoor het in het verleden de benaming ‘bergzweet’ kreeg. In lokale tradities staat het ook bekend als salajit (India), mumijo (Rusland) of shilajatu in de Ayurvedische geneeskunde. In de Ayurveda wordt shilajit al meer dan 3000 jaar beschouwd als een rasayana, een stof die de vitaliteit en levensduur verbetert. Traditioneel werd het onder andere ingezet als nootropicum, ter ondersteuning van het geheugen, als afrodisiacum, ter ondersteuning van mannelijke vruchtbaarheid en testosteronproductie en bij spier- en peesblessures.

De werking van shilajit wordt grotendeels toegeschreven aan een unieke samenstelling van bioactieve stoffen. De belangrijkste componenten zijn fulvinezuur, humuszuur, dibenzo-α-pyronen (DBP's), DBP-chromoproteïnen (DCP’s), spoorelementen en aminozuren. Deze stoffen vertonen krachtige antioxidatieve, ontstekingsremmende, antimicrobiële en adaptogene eigenschappen [1]. Fulvinezuur en DBP’s spelen hierbij een essentiële rol, doordat ze oxidatieve stress in het lichaam tegengaan en de natuurlijke antioxidatieve systemen versterken. Ze verhogen onder meer de activiteit van enzymen als superoxide dismutase, glutathionperoxidase en catalase, evenals de niveaus van lichaamseigen antioxidanten zoals glutathion, vitamine C en vitamine E.

Shilajit lijkt bijzonder effectief in weefsels met een hoge metabole activiteit, zoals de hersenen, spieren, lever, het hart en het immuunsysteem. Dit komt doordat shilajit niet alleen oxidatieve stress vermindert, maar ook anti-inflammatoir werkt en mitochondriën ondersteunt. De DBPs in shilajit werken samen met Co-enzym Q10 in de mitochondriale elektronentransportketen. Shilajit beschermt en stabiliseert Co-enzym Q10 in zijn actieve vorm en verbetert daarmee de ATP-productie in de mitochondriën [2,3]. Hierdoor neemt de energieproductie in het lichaam toe.

Shilajit lijkt het cholinerge systeem te ondersteunen, dat van belang is voor het geheugen, focus en leervermogen. Shilajit leidt tot remming van het enzym acetylcholinesterase, waardoor er meer acetylcholine in de synaptische spleet beschikbaar blijft. Dit ondersteunt het cognitieve vermogen [4].

Daarnaast bevordert shilajit het behoud van weefselintegriteit. Het stimuleert de expressie van genen die betrokken zijn bij de productie van extracellulaire matrixproteïnen zoals collageen, elastine en fibronectine, en draagt bij aan de vorming van nieuwe bloedvaten [5]. Dit maakt het een waardevolle stof voor herstel en regeneratie van weefsels.

Ook op metabool vlak laat shilajit positieve effecten zien. Het verlaagt de bloedsuikerspiegel en verbetert de insulinegevoeligheid. Ook is shilajit in staat het lipidenprofiel te verbeteren door verlaging van triglyceriden en low-density lipoproteïne (LDL)-cholesterol en verhoging van high-density lipoproteïne (HDL)-cholesterol [6]. Shilajit ondersteunt daarmee de leverfunctie en algehele metabole gezondheid.

Shilajit is verkrijgbaar in verschillende vormen, afhankelijk van de mate van bewerking, zuivering en gebruikstoepassing. Het is te verkrijgen in pure vorm als donkere, plakkerige substantie. Na bewerking is het ook te verkrijgen in poedervorm of als extract, verwerkt in een tinctuur of in capsulevorm. Shilajit kan gestandaardiseerd worden op verschillende bioactieve bestanddelen, zoals fulvinezuur (meest gebruikelijk), humuszuur of DBPs.

Het percentage fulvinezuur en de samenstelling van andere voedingsstoffen in shilajit kan sterk variëren, afhankelijk van de herkomst, zuiverheid en verwerkingsmethode van het product [7]. Hoogwaardige supplementen bevatten over het algemeen tenminste 50-60% fulvinezuur en zijn gecontroleerd en gezuiverd van zware metalen en andere verontreinigingen.

Ondanks duizenden jaren van gebruik in de traditionele geneeskunde, zijn klinische onderzoeken schaars. Er is behoefte aan grotere en consistent opgezette studies om de effectiviteit van shilajit te beoordelen. Shilajit werkt mogelijk ondersteunend voor de volgende toepassingen:

Mannelijke vruchtbaarheid

Shilajit ondersteunt de mannelijke vruchtbaarheid door testosteron te verhogen en de spermaproductie en kwaliteit van de zaadcellen te verbeteren. Bij een groep van 35 mannen met oligospermie (te weinig zaadcellen) bleek suppletie met shilajit (dagelijkse dosering 200 mg gedurende 90 dagen; gestandaardiseerd op fulvinezuur, ≥50%) de spermakwaliteit, het totaal aantal zaadcellen en de beweeglijkheid van de zaadcellen significant te verbeteren [8]. Ook verhoogde het de testosteronspiegel in het bloed significant.

Ook in een gezonde mannenpopulatie bleek dit effect te bestaan. Shilajit (in een dagelijkse dosering van 500 mg gedurende 90 dagen) verhoogde de testosteronspiegel significant ten opzichte van placebo en stimuleerde eveneens de productie van vrij testosteron en het voorloperhormoon dehydro-epiandrosteron (DHEA) [9].

Cognitie en de ziekte van Alzheimer

Van oudsher wordt shilajit gebruikt om het geheugen en de cognitie te verbeteren. Dit heeft geleid tot wetenschappelijke interesse voor shilajit bij de ziekte van Alzheimer, omdat cognitieve achteruitgang een van de kernsymptomen van alzheimer is. Preklinische studies hebben aangetoond dat de actieve bestanddelen van shilajit, de DBPs en fulvinezuur, effectief zijn bij de ziekte van Alzheimer. De werking berust mogelijk op een combinatie van effecten, zoals het tegengaan van tau-eiwitaggregatie (wat een belangrijk ziektekenmerk is), het verminderen van oxidatieve stress en inflammatie in de hersenen en het verbeteren van de ATP-productie in neuronen [10,11]. Klinische studies die deze bevindingen ondersteunen zijn echter schaars.

In een pilotstudie bij 16 patiënten met een milde vorm van alzheimer verlaagde inname van shilajit (in een dagelijkse dosering van 400 mg plus vitamine B6, B9 en B12 gedurende 6 maanden) de niveaus van de oligomere tau-markers in het bloed [12].

Regeneratie en versterken van weefsels

Shilajit ondersteunt weefselherstel via antioxidatieve mechanismen, ontstekingsremming, verbeterde cellulaire energieproductie en stimulatie van matrixproteïnen en bloedvatvorming.

Shilajit kan gunstig zijn in situaties waar extra energie gevraagd wordt. Uit een klinisch onderzoek bij fysiek actieve mannen bleek dat het nemen van 500 mg shilajit gedurende 8 weken een afname van de spierkracht na een vermoeiende oefening enigszins voorkomt in vergelijking met het nemen van 250 mg shilajit per dag of placebo [13].

Shilajit blijkt dat deels te doen door de expressie te verhogen van genen die betrokken zijn bij spierfunctie en de aanmaak van extracellulaire matrixproteïnen zoals collageen, elastine en fibronectine. Uit een onderzoek bij obese mensen die gedurende 4 weken een fysieke training volgden bleek shilajitsuppletie (500 mg per dag, gedurende 12 weken) de genexpressie van deze extracellulaire matrixproteïnen te verhogen [5]. Dit ondersteunt weefselherstel en mechanische sterkte van weefsels.

De capaciteit van shilajit om weefsels te regenereren blijkt ook uit andere studies. In een gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studie in volwassenen met een scheenbeen (tibia)-fractuur bleek shilajit het helingsproces na een operatieve ingreep significant te versnellen ten opzichte van placebo [14].

In een andere gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde klinische studie kregen 60 postmenopauzale vrouwen met osteopenie gedurende 48 weken 250 mg of 500 mg shilajit per dag, of een placebo. Shilajit verminderde in deze studie het verlies van botdichtheid in de wervelkolom en femurhals in vergelijking met placebo. Ook verminderde shilajit inflammatiemarkers (hsCRP) en verminderde het oxidatieve stress (lager malondialdehyde en hoger glutathion). In deze populatie waar verlies van botdichtheid samengaat met oestrogeentekorten kan shilajit mogelijk een ondersteunende rol spelen bij de botgezondheid [15].

Diabetes

Shilajit kan de bloedglucosespiegel verlagen, de insulinegevoeligheid verbeteren en oxidatieve stress verminderen. Factoren die allemaal gunstig zijn wanneer er sprake is van diabetes [6].

In een gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studie in 40 diabetes mellitus type 2 patiënten werd het effect van shilajit op de endotheelfunctie onderzocht [16]. Zo verbeterde shilajit (dagelijks 500 mg gedurende 12 weken) twee specifieke markers voor de functie van het endotheel en de vaatgezondheid. Shilajit verbeterde ten opzichte van placebo en in het verloop van de tijd de arteriële stijfheid bij patiënten, wat bleek uit een significante stijging van de reflectie-index (RI) en de subendocardiale viability ratio (SEVR). De RI geeft informatie over de vaatweerstand en SEVR geeft de index weer van de zuurstofvoorziening en -vraag van het myocard. Mogelijk spelen de antioxiderende effecten van shilajit hierin een rol.

Contra-indicaties voor het gebruik van shilajit zijn [17]:

In klinische studies varieerde de dagelijkse dosis van 200 tot 2000 mg, echter de meest toegepaste dosis is 500 mg per dag. Wetenschappelijk onderzoek naar shilajit bevindt zich nog in een vroeg stadium. Optimale doseringsschema's voor specifieke resultaten zijn daarom (nog) niet beschikbaar.

Gezuiverde shilajit wordt over het algemeen als veilig beschouwd. Er is onvoldoende informatie beschikbaar over de veiligheid van onverwerkte of niet goed gezuiverde shilajit. Mogelijk bevat onverwerkte of niet goed gezuiverde shilajit schadelijke stoffen, zoals mycotoxinen en zware metalen.

In klinische studies is shilajit veilig gebruikt in doses van 2 gram per dag gedurende 45 dagen of tot 500 mg per dag gedurende maximaal 48 weken [17].

Over het algemeen wordt shilajit in orale toepassing goed getolereerd en zijn er weinig bijwerkingen [17]. Gerapporteerde bijwerkingen zijn pseudohyperaldosteronisme, allergische reactie, netelroos en hoofdpijn na inname van shilajit.

Shilajit kan interacties aangaan met andere stoffen en geneesmiddelen, waardoor de werkzaamheid van shilajit of van de andere stoffen/kruiden/geneesmiddelen beïnvloed wordt [17].

Shilajit vertoont synergie met Co-enzym Q10. Dat betekent dat ze elkaars werking versterken wanneer ze samen worden ingenomen. Co-enzym Q10 is essentieel voor het genereren van ATP in mitochondriën. Shilajit ondersteunt dit proces. Vooral in tijden van intensieve beweging wanneer er oxidatieve schade ontstaat in spierweefsel, kan shilajit Co-enzym Q10 levels waarborgen en ATP productie stimuleren [3].

[1]          Stohs SJ. Safety and efficacy of shilajit (mumie, moomiyo). Phytotherapy Research : PTR 2014;28:475–9. https://doi.org/10.1002/ptr.5018.

[2]          Surapaneni DK, Adapa SRSS, Preeti K, Teja GR, Veeraragavan M, Krishnamurthy S. Shilajit attenuates behavioral symptoms of chronic fatigue syndrome by modulating the hypothalamic-pituitary-adrenal axis and mitochondrial bioenergetics in rats. J Ethnopharmacol 2012;143:91–9. https://doi.org/10.1016/j.jep.2012.06.002.

[3]          Bhattacharyya S, Pal D, Gupta AK, Ganguly P, Ghosal S. Beneficial effect of processed shilajit on swimming exercise induced impaired energy status of mice. Pharmacologyonline 2009;1:817–25.

[4]          Schliebs R, Liebmann A, Bhattacharya SK, Kumar A, Ghosal S, Bigl V. Systemic administration of defined extracts from Withania somnifera (Indian Ginseng) and Shilajit differentially affects cholinergic but not glutamatergic and GABAergic markers in rat brain. Neurochem Int 1997;30:181–90. https://doi.org/10.1016/s0197-0186(96)00025-3.

[5]          Das A, Datta S, Rhea B, Sinha M, Veeraragavan M, Gordillo G, et al. The Human Skeletal Muscle Transcriptome in Response to Oral Shilajit Supplementation. J Med Food 2016;19:701–9. https://doi.org/10.1089/jmf.2016.0010.

[6]          Ghezelbash B, Shahrokhi N, Khaksari M, Ghaderi-Pakdel F, Asadikaram G. Hepatoprotective effects of Shilajit on high fat-diet induced non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) in rats. Horm Mol Biol Clin Investig 2020;41:/j/hmbci.2020.41.issue-1/hmbci-2019-0040/hmbci-2019-0040.xml. https://doi.org/10.1515/hmbci-2019-0040.

[7]          Rehan I, Muhammad R, Rehan K, Karim K, Sultana S. Quantitative Analysis of Shilajit using Laser-Induced Breakdown Spectroscopy and Inductively Coupled Plasma/Optical Emission Spectroscopy. J Nutr Food Sci 2017;07. https://doi.org/10.4172/2155-9600.1000611.

[8]          Biswas TK, Pandit S, Mondal S, Biswas SK, Jana U, Ghosh T, et al. Clinical evaluation of spermatogenic activity of processed Shilajit in oligospermia. Andrologia 2010;42:48–56. https://doi.org/10.1111/j.1439-0272.2009.00956.x.

[9]          Pandit S, Biswas S, Jana U, De RK, Mukhopadhyay SC, Biswas TK. Clinical evaluation of purified Shilajit on testosterone levels in healthy volunteers. Andrologia 2016;48:570–5. https://doi.org/10.1111/and.12482.

[10]       Maparu K, Singh S. Unlocking the potential of Shilajit in Vascular Dementia behind pathology and management - A concise review: Shilajit in VaD via cAMP/NO, inflammatory pathways. Brain Disorders 2025:100244. https://doi.org/10.1016/j.dscb.2025.100244.

[11]       Carrasco-Gallardo C, Guzmán L, Maccioni RB. Shilajit: a natural phytocomplex with potential procognitive activity. International Journal of Alzheimer’s Disease 2012;2012:674142. https://doi.org/10.1155/2012/674142.

[12]       Carrasco-Gallardo C, Farías GA, Fuentes P, Crespo F, Maccioni RB. Can nutraceuticals prevent Alzheimer’s disease? Potential therapeutic role of a formulation containing shilajit and complex B vitamins. Arch Med Res 2012;43:699–704. https://doi.org/10.1016/j.arcmed.2012.10.010.

[13]       Keller JL, Housh TJ, Hill EC, Smith CM, Schmidt RJ, Johnson GO. The effects of Shilajit supplementation on fatigue-induced decreases in muscular strength and serum hydroxyproline levels. J Int Soc Sports Nutr 2019;16:3. https://doi.org/10.1186/s12970-019-0270-2.

[14]       Sadeghi SMH, Hosseini Khameneh SM, Khodadoost M, Hosseini Kasnavieh SM, Kamalinejad M, Gachkar L, et al. Efficacy of Momiai in Tibia Fracture Repair: A Randomized Double-Blinded Placebo-Controlled Clinical Trial. The Journal of Alternative and Complementary Medicine 2020;26:521–8. https://doi.org/10.1089/acm.2019.0453.

[15]       Pingali U, Nutalapati C. Shilajit extract reduces oxidative stress, inflammation, and bone loss to dose-dependently preserve bone mineral density in postmenopausal women with osteopenia: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Phytomedicine 2022;105:154334. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2022.154334.

[16]       Niranjan K, Ramakanth *g S. H., Fatima N, Usharani P. Evaluation of the effect of purified aqueous extract of shilajit in modifying cardiovascular risk with special reference to endothelial dysfunction in patients with type 2 diabetes mellitus. International Journal of Ayurveda and Pharma Research 2016.

[17]       NatMed Pro - Professional Monograph - shilajit n.d. https://naturalmedicines.therapeuticresearch.com/databases/food,-herbs-supplements/professional.aspx?productid=1697 (accessed May 26, 2025).