Zoethout (Glycyrrhiza glabra)

Zoethout (Glycyrrhiza glabra) is een plant van ongeveer 1 meter hoog die van nature voorkomt in delen van Zuid-Europa, Azië en Noord-Afrika. De plant groeit het liefst op vochtige, vruchtbare bodems nabij water en vormt uitgebreide wortelstokken (rizomen). De dikke wortels en rizomen vormen de belangrijkste geneeskrachtige delen van de plant.

Zoethoutwortel wordt al eeuwenlang in de traditionele Chinese geneeskunde en Ayurveda toegepast, zowel op zichzelf staand als in kruidenmengsels. Traditioneel wordt het ingezet bij maagdarmklachten, luchtwegaandoeningen, koorts en reumatische pijnen, huidaandoeningen, en bepaalde hormonale of neurologische problemen. Zoethoutwortel heeft daarnaast een milde laxerende werking en kan fungeren als ontstekingsremmer. Zoethout is een harmoniserend kruid. Het wordt vaak toegevoegd aan mengsels om de werking van andere kruiden te balanceren. Vanwege de zoete smaak van de wortel wordt het als smaakmaker in verschillende voedingsmiddelen verwerkt, zoals snoep, drop en drank. In de Westerse geneeskunde staat het vooral bekend als verzachtend middel bij hoest, keelpijn en maagklachten.

Zoethoutwortel bevat een breed scala aan bioactieve verbindingen [1]. Belangrijke chemische groepen en voorbeeldstoffen daarin zijn de saponinen zoals glycyrrhizinezuur, flavonoïden zoals liquiritine, isoliquiritigenine, liquiritigenine en glabridine, chalconen waaronder licochalcon A, coumarines zoals licopyranocoumarine, glisoflavon, licoarylcoumarine en fenolische stoffen zoals isoangustone A en kanzonol R. In de etherische olie van zoethoutwortel zijn diverse vluchtige stoffen aangetroffen, waaronder alcoholen en ketonen. Enkele geïdentificeerde vluchtige bestanddelen zijn bijvoorbeeld pentanol, hexanol, terpinen-4-ol, linalooloxide, geraniol en α-terpineol. Het belangrijkste actieve bestanddeel van zoethout is glycyrrhizinezuur. Glycyrrhizinezuur kan bij orale inname niet direct worden opgenomen in het lichaam. In de darm wordt glycyrrhizinezuur door bacteriële enzymen (β-D-glucuronidase) gehydrolyseerd tot 18β-glycyrrhetinezuur, dat veel actiever is en verantwoordelijk is in het lichaam voor de meeste farmacologische effecten. De flavonoïde verbindingen hebben een krachtige antioxidantwerking.

Deze bioactieve stoffen in zoethout hebben meerdere aangrijpingspunten in het lichaam. Zoethout heeft een mineralocorticoïde werking en kan de werking van aldosteron nabootsen. Glycyrrhetinezuur dat ontstaat na omzetting in de darm remt het enzym 11β-hydroxysteroïd dehydrogenase type 2 (11β-HSD2), dat normaal actief cortisol afbreekt. Door deze enzymremming wordt cortisol niet geïnactiveerd en kan het in hoge concentraties de mineralocorticoïdreceptor prikkelen alsof het aldosteron is [2]. Dit leidt tot verhoogde terugresorptie van natrium en water in de nieren, met een gelijktijdige verhoogde uitscheiding van kalium. Deze werking wordt vooral geassocieerd met de neveneffecten van zoethout die kunnen optreden, zoals een hogere bloeddruk en vochtophoping.

Daarnaast vertoont zoethout sterke anti-inflammatoire eigenschappen die deels vergelijkbaar zijn met die van corticosteroïden. Glycyrrhizinezuur remt ontstekingsbevorderende enzymen, waaronder fosfolipase A₂  en cyclo-oxygenase (COX), waardoor de vorming van prostaglandine E₂ en andere ontstekingsmediatoren afneemt. Dit mechanisme verklaart de ontstekingsremmende effecten van zoethout bij bijvoorbeeld keelpijn en artritis. In de keel bevordert het ook de productie van slijm, wat verzachtend werkt. Ook draagt zoethout bij aan een remming van de bloedplaatjesaggregatie en stolling [1]. Zoethout werkt eveneens antioxidatief vanwege de aanwezige flavonoïden en polyfenolen.
Zo is uit onderzoek gebleken dat het cellen kan beschermen tegen oxidatieve schade tijdens ontstekingsprocessen, bij leverpathologie en in niercellen in een diabetes type 2 model [1,3].  

Zoethout, met name glycyrrhizinezuur, vertoont een breed scala aan antimicrobiële activiteit. Zoethoutwortelextract remt de groei van diverse DNA- en RNA-virussen, waaronder herpes simplex, herpes zoster (gordelroos), hepatitis B en C, HIV, influenzavirussen en het Sars-Cov-2 virus [4]. Het verstoort de virusreplicatie en kan virusdeeltjes direct beschadigen. Naast deze directe antivirale werking heeft zoethout ook antibacteriële effecten. Glycyrrhizinezuur remt verschillende soorten Gram-positieve en Gram-negatieve bacteriën (waaronder Staphylococcus aureus, Escherichia coli en Salmonella soorten) en schimmels zoals Candida. Het heeft een sterk remmende werking op de bacterie Helicobacter pylori, wat mogelijk het gebruik in de kruidengeneeskunde bij maagzweren en gastritis verklaart. Afhankelijk van de context heeft zoethout dus een immuunmodulerende werking. Het werkt enerzijds ontstekingsremmend en antiviraal, en anderzijds kan het de werking van macrofagen en specifieke T-cellen in de immuunrespons versterken om infecties effectiever te bestrijden [5]. Sommige bestanddelen hebben in experimenteel wetenschappelijk onderzoek anticarcinogene eigenschappen getoond [1]. Hoewel deze effecten veelbelovend zijn, bevinden ze zich grotendeels op experimenteel niveau. Ook beschikt zoethout over milde oestrogene effecten en kan het invloed uitoefenen op de oestrogeenhuishouding [6].

Er zijn factoren die de gevoeligheid voor het effect van zoethout beïnvloeden [2]. Van een verhoogde gevoeligheid is sprake bij een verlengde gastro-intestinale transittijd (hoe langer in de darm, hoe meer glycyrrhetinezuur wordt opgenomen), een oudere leeftijd en het vrouwelijk geslacht. Ook mensen met bestaande hypokaliëmie of hypertensie, anorexia nervosa of andere aandoeningen zijn gevoeliger voor de effecten van zoethout (zie sectie Contra-indicaties).

De gedroogde zoethoutwortel wordt gebruikt in de kruidengeneeskunde. Op de wortel zelf kan gekauwd worden. Door gedroogde zoethoutwortel te koken en in te dampen wordt drop gemaakt. Gedroogde zoethoutwortel kan ook worden vermalen tot een poeder en bewerkt worden tot extract. Het kan vervolgens oraal, via de huid (in de vorm van gels of oliën) of intraveneus worden ingenomen.

Zoethoutextracten kunnen worden gestandaardiseerd op werkzame stoffen zoals glycyrrhizinezuur [5]. Ook kan het juist worden ontdaan van het glycyrrhizinezuur bestanddeel.

Zoethout wordt traditioneel gebruikt bij maagzweren, brandend maagzuur, indigestie, colitis en gastritis. Het is mogelijk effectief doordat het de productie van maagzuur remt, de activiteit van pepsine vermindert en de slijmproductie bevordert. Er zijn niet veel klinische studies met zoethout alleen. Zoethoutwortel is echter ook een van de bestanddelen van het kruidenmiddel STW 5 (Iberogast®). Dit middel verbetert de klachten die mensen ervaren met functionele dyspepsie en met het prikkelbaar darmsyndroom [7].

In een gerandomiseerde klinische studie in patiënten met een Helicobacter pylori-infectie bleek zouthoutwortelextract effectief in de combinatie met gefermenteerde melk rijk aan Lactobacillus paracasei [8]. Behandeling met deze combinatie gedurende 8 weken, resulteerde in een verminderde maagbelasting door Helicobacter pylori, verbeterde ontstekingswaarden, minder maagdarmklachten en een betere kwaliteit van leven in vergelijking met patiënten die een placebo-behandeling met alleen gefermenteerde melk kregen.

Zoethout verlicht prikkelhoest, bronchiale ontstekingen en keelpijn. Het werkt slijmoplossend en licht ontstekingsremmend op de slijmvliezen [9]. Klinische studies met zoethout alleen zijn beperkt. In een recente gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde klinische studie in kinderen en jongeren met astma, werd het effect onderzocht van een combinatiepreparaat met extracten van zoethout, viooltje (Viola Odorata) en turpethwortel (Operculina turpethum) [9]. Deze interventie leidde tot minder kortademigheid en een afname in de ernst van de hoest die bij een astma-aanval komt kijken. Ook bij volwassenen bleek een kruidenpreparaat met zoethout naast

ganoderma en bitterzoet effectief en veilig bij de behandeling van astma [10].

Vitiligo is een chronische huidaandoening waarbij de pigmentcellen (melanocyten) in de huid worden vernietigd, wat leidt tot witte vlekken op de huid. Uit een recente meta-analyse van 14 klinische onderzoeken bij patiënten van 3 tot 68 jaar met vitiligo bleek dat het innemen glycyrrhizinezuur (25-75 mg, driemaal daags gedurende 2-6 maanden) in combinatie met een standaardbehandeling de effectiviteit, het genezingspercentage en de immuungemedieerde ontstekingsmarkers verbeterde in vergelijking met alleen een standaardbehandeling [11]. Resultaten van een andere meta-analyse bevestigden dit beeld [12].

Alopecia is een auto-immuunziekte van de huid, die zich kenmerkt door haaruitval. Vanwege het anti-inflammatoire en immuunmodulerende karakter van zoethout heeft onderzoek zich de laatste jaren gericht op de combinatie van glycyrrhizine met topisch minoxidil. Een recente meta-analyse van 11 gerandomiseerde klinische studies liet zien dat combinatie effectief en veilig is [13]. De ernst van de klachten nam af en ook de inflammatoire markers verlaagden door deze interventie.

Glycyrrhizine beschermt de lever op verschillende manieren na leverschade. Het lijkt in staat oxidatieve schade te verminderen en leverenzymprofielen te normaliseren, zoals na virale infecties (hepatitis) of alcoholgebruik [5,14]. Meer klinische studies zijn nodig.

In crèmes wordt zoethoutextract soms gebruikt bij eczeem (atopische dermatitis) of psoriasis vanwege de licht ontstekingsremmende werking. In een klinische studie bleek het aanbrengen van een gel op basis van zoethoutwortelextract (driemaal daags gedurende 2 weken) de klachten als erytheem, oedeem en jeuk bij patiënten met atopische dermatitis significant te verbeteren [15]. Ook in combinatie met gentiaanwortel en wilgenschors bleek zoethoutwortel effectief in deze patiëntenpopulatie [16].

Zoethout remt de vorming van vrije zuurstofradicalen, cytotoxiciteit en de downregulatie van glutathion (GSH) in de hersenen. Dit zijn cruciale componenten van het antioxidatieve systeem, die bij mensen met de ziekte van Alzheimer onder druk staan [1]. Klinische studies met zoethoutwortel extract ontbreken, echter klinisch onderzoek met een Japans kruidenextract dat gebaseerd is op 7 verschillende kruiden waaronder een zoethoutsoort laat veelbelovende resultaten zien bij dementie [17].

Er zijn enkele waarschuwingen wat betreft het gebruik van supplementen met zoethout [5]:

Zoethoutextract wordt doorgaans gebruikt in orale doseringen variërend van 100-990 mg, verdeeld over 1-3 doses gedurende 2-24 weken [5]. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt zoethout meestal gebruikt in combinatie met één of meer andere ingrediënten.

Zoethout wordt over het algemeen goed verdragen als het in hoeveelheden wordt gebruikt die gebruikelijk zijn in voedingsmiddelen (drop, zoethoutthee, bepaalde snoepjes en kruidenpreparaten). Zoethoutsupplementen zijn echter vele malen sterker. Zoethout bevat glycyrrhizinezuur, wat bij consumptie gedurende langere tijd en in grote hoeveelheden kan leiden tot (ernstige) klachten. Er bestaan overigens ook zoethoutsupplementen waaruit het glycyrrhizinezuurbestanddeel is verwijderd.

De World Health Organization (WHO) stelt dat een inname van 100 mg/dag glycyrrhizinezuur bij de meeste volwassenen waarschijnlijk geen nadelige effecten zal veroorzaken [18]. De NOAEL (no observed adverse effect level) voor glycyrrhizinezuur is vastgesteld door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) op 2 mg/kg lichaamsgewicht/dag [19].

Echter, glycyrrhizinezuur kan bij sommige mensen al in lagere doseringen lichte bloeddrukstijgingen geven. Een recente studie concludeerde dat zoethout mogelijk een krachtigere stof is dan eerder werd gedacht. Bij gezonde, jonge volwassenen die dagelijks zoethout met 100 mg glycyrrhizinezuur namen, steeg de bloeddruk met gemiddeld 3,1 mmHg [20]. Dit suggereert dat er geen echte ‘drempelwaarde’ is waaronder géén effect optreedt, maar eerder sprake van een vloeiende dosis-responsrelatie waarbij ook kleinere hoeveelheden fysiologisch merkbaar kunnen zijn. Daarom lijkt het verstandig om in praktijk ruim onder de huidige bovengrens te blijven, zeker als het gaat om risicogroepen zoals mensen met hypertensie of hart- en vaatziekten, patiënten met nierfunctiestoornissen, gebruik van bepaalde medicatie of tijdens zwangerschap en lactatie. Zie ook de sectie ‘Contra-indicaties’. Daarnaast is het belangrijk te beseffen dat chronische consumptie (dagelijks over langere tijd) mogelijk meer risico geeft dan incidenteel gebruik.

Er kunnen bijwerkingen optreden bij het gebruik van supplementen met zoethoutwortelextract, met name bij langdurig gebruik (>30 dagen) en hogere doseringen van glycyrrhizinezuur-houdende producten [5,21].

De meest voorkomende milde bijwerkingen zijn hoofdpijn, misselijkheid, braken en in sommige gevallen huidreacties zoals contactdermatitis bij topisch gebruik.

Ernstigere bijwerkingen zijn voornamelijk gerelateerd aan het mineraalcorticoïde-effect van het bestanddeel glycyrrhizinezuur en omvatten hypertensie, oedeem, hypokaliëmie, spierzwakte, hartritmestoornissen, en in zeldzame gevallen zelfs hartstilstand en acute nierinsufficiëntie. Metabole alkalose kan ontstaan doordat het bloed te basisch wordt (stijging van de pH) door het verlies van kalium en waterstofionen. Wanneer deze effecten uitgesproken aanwezig zijn, spreekt men van pseudo-hyperaldosteronisme [21]. De verschijnselen lijken op een overmaat aan aldosteron, maar worden in dit geval veroorzaakt door een verhoogde cortisolactiviteit als gevolg van een overmaat aan glycyrrhetinezuur.

Sommige mensen zijn extra gevoelig. Bij mensen met hypertensie, hart- en vaatziekten of nieraandoeningen, of een hoge zoutinname, kunnen lagere doseringen aanleiding geven tot complicaties of ernstige bijwerkingen [2]. Het herstel van de elektrolytenbalans en normalisatie van de bloeddruk kan dan langere tijd in beslag nemen.

Zoethout kan interacties aangaan met andere stoffen en geneesmiddelen, waardoor de werkzaamheid van zoethout of van de andere stoffen/kruiden/geneesmiddelen beïnvloed wordt.

Kruiden en voedingsmiddelen:

Zoethout wordt vaak samen met andere kruiden toegepast (zie Toepassingen). Het heeft een harmoniserende werking en kan balans brengen in kruidenmengsels.

[1]          El-Saber Batiha G, Magdy Beshbishy A, El-Mleeh A, Abdel-Daim MM, Prasad Devkota H. Traditional Uses, Bioactive Chemical Constituents, and Pharmacological and Toxicological Activities of Glycyrrhiza glabra L. (Fabaceae). Biomolecules 2020;10:352. https://doi.org/10.3390/biom10030352.

[2]          Omar HR, Komarova I, El-Ghonemi M, Fathy A, Rashad R, Abdelmalak HD, et al. Licorice abuse: time to send a warning message. Ther Adv Endocrinol Metab 2012;3:125–38. https://doi.org/10.1177/2042018812454322.

[3]          Hou S, Zheng F, Li Y, Gao L, Zhang J. The protective effect of glycyrrhizic acid on renal tubular epithelial cell injury induced by high glucose. Int J Mol Sci 2014;15:15026–43. https://doi.org/10.3390/ijms150915026.

[4]          van de Sand L, Bormann M, Alt M, Schipper L, Heilingloh CS, Steinmann E, et al. Glycyrrhizin Effectively Inhibits SARS-CoV-2 Replication by Inhibiting the Viral Main Protease. Viruses 2021;13:609. https://doi.org/10.3390/v13040609.

[5]          NatMed Pro - Professional monograph - Licorice n.d. https://naturalmedicines.therapeuticresearch.com/Data/ProMonographs/Licorice (accessed June 30, 2025).

[6]          Hajirahimkhan A, Simmler C, Yuan Y, Anderson JR, Chen S-N, Nikolić D, et al. Evaluation of estrogenic activity of licorice species in comparison with hops used in botanicals for menopausal symptoms. PLoS One 2013;8:e67947. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0067947.

[7]          Rösch W, Liebregts T, Gundermann K-J, Vinson B, Holtmann G. Phytotherapy for functional dyspepsia: a review of the clinical evidence for the herbal preparation STW 5. Phytomedicine 2006;13 Suppl 5:114–21. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2006.03.022.

[8]          Yoon JY, Cha JM, Hong SS, Kim HK, Kwak MS, Jeon JW, et al. Fermented milk containing Lactobacillus paracasei and Glycyrrhiza glabra has a beneficial effect in patients with Helicobacter pylori infection: A randomized, double-blind, placebo-controlled study. Medicine (Baltimore) 2019;98:e16601. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000016601.

[9]          Rabbani F, Raeisi M, Keivanfar M, Saffaei A, Sabzghabaee AM. The Efficacy of an Oral Formulation of Glycyrrhiza glabra, Viola odorata, and Operculina turpethum as an Add-on Therapy for Mild-to-moderate Childhood Asthma: A Randomized Placebo-Controlled Clinical Trial. J Res Pharm Pract 2022;11:116–23. https://doi.org/10.4103/jrpp.jrpp_77_22.

[10]       Kelly-Pieper K, Patil SP, Busse P, Yang N, Sampson H, Li X-M, et al. Safety and tolerability of an antiasthma herbal Formula (ASHMI) in adult subjects with asthma: a randomized, double-blinded, placebo-controlled, dose-escalation phase I study. J Altern Complement Med 2009;15:735–43. https://doi.org/10.1089/acm.2008.0543.

[11]       Li M, Xiang L, Li Y. Efficacy and safety of compound glycyrrhizin in the patients with vitiligo: a systematic review and meta-analysis. Expert Rev Clin Pharmacol 2023;16:601–11. https://doi.org/10.1080/17512433.2023.2213887.

[12]       Jian Y, Wang X, Li Y, Fu D, Gong Y, Shi H. Efficacy and safety of compound glycyrrhizin in combination with conventional therapy in treatment of vitiligo: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Medicine (Baltimore) 2023;102:e35533. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000035533.

[13]       Guo C, Gu X, Li J, Wang Y, Liu X, Yang G, et al. Efficacy and safety of compound glycyrrhizin combined with topical minoxidil for alopecia areata: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Dermatolog Treat 2024;35:2381766. https://doi.org/10.1080/09546634.2024.2381766.

[14]       Chigurupati H, Auddy B, Biyani M, Stohs SJ. Hepatoprotective Effects of a Proprietary Glycyrrhizin Product during Alcohol Consumption: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Crossover Study. Phytother Res 2016;30:1943–53. https://doi.org/10.1002/ptr.5699.

[15]       Saeedi M, Morteza-Semnani K, Ghoreishi M-R. The treatment of atopic dermatitis with licorice gel. J Dermatolog Treat 2003;14:153–7. https://doi.org/10.1080/09546630310014369.

[16]       Seiwerth J, Tasiopoulou G, Hoffmann J, Wölfle U, Schwabe K, Quirin K-W, et al. Anti-Inflammatory Effect of a Novel Topical Herbal Composition (VEL-091604) Consisting of Gentian Root, Licorice Root and Willow Bark Extract. Planta Med 2019;85:608–14. https://doi.org/10.1055/a-0835-6806.

[17]       Ikarashi Y, Mizoguchi K. Neuropharmacological efficacy of the traditional Japanese Kampo medicine yokukansan and its active ingredients. Pharmacology & Therapeutics 2016;166:84–95. https://doi.org/10.1016/j.pharmthera.2016.06.018.

[18]       World Health Organization, Joint Expert Committee on Food Additives. Glycyrrhizinic acid 2005. https://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/Home/Chemical/4366 (accessed June 30, 2025).

[19]       EFSA Panel on Additives and Products or Substances used in Animal Feed (FEEDAP). Scientific Opinion on the safety and efficacy of glycyrrhizic acid ammoniated (chemical group 30, miscellaneous substances) when used as a flavouring for all animal species. EFSA Journal 2015;13:3971. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2015.3971.

[20]       af Geijerstam P, Joelsson A, Rådholm K, Nyström FH. A low dose of daily licorice intake affects renin, aldosterone, and home blood pressure in a randomized crossover trial. The American Journal of Clinical Nutrition 2024;119:682–91. https://doi.org/10.1016/j.ajcnut.2024.01.011.

[21]       Yoshino T, Shimada S, Homma M, Makino T, Mimura M, Watanabe K. Clinical Risk Factors of Licorice-Induced Pseudoaldosteronism Based on Glycyrrhizin-Metabolite Concentrations: A Narrative Review. Front Nutr 2021;8:719197. https://doi.org/10.3389/fnut.2021.719197.