Bacopa Monnieri

Bacopa monnieri, ook wel bekend als brahmi of waterhyssop, is een klein kruipend kruid uit de Scrophulariaceae familie [1]. Het kruid groeit in vochtige gebieden en komt van nature voor in Zuid- en Zuidoost-Azië (vooral in India). In de Ayurvedische geneeskunde wordt het kruid al duizenden jaren ingezet als tonicum voor de hersenen. Bacopa wordt veelal ingezet als ‘nootropicum’ en staat bekend om zijn positieve invloed op cognitieve functies zoals geheugen, concentratie en leervermogen.

Bacopa bevat inhoudsstoffen zoals stigmasterol, betulinezuur, flavonoïden zoals lutenine en apigenine, beta-sistosterol en verschillende typen bacopasiden en bacosiden [2]. Bacosiden zijn belangrijke actieve stoffen in Bacopa monnieri. Het zijn krachtige antioxidanten die vrije radicalen neutraliseren en de hersenen beschermen tegen oxidatieve schade. Ze helpen bij het herstel van beschadigde neuronen en verbeteren de synaptische functie, waardoor neurale plasticiteit en signaaloverdracht worden bevorderd. Daarnaast heeft bacopa een anti-inflammatoire werking. Het remt de afgifte van pro-inflammatoire cytokines (zoals TNF-α en IL-6) die betrokken zijn bij neuroinflammatie [3]. Antioxiderende en ontstekingsremmende activiteiten zijn van fundamenteel belang bij het voorkomen van neurodegeneratieve processen in de hersenen, waaronder milde cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer [2].

Bacopa ondersteunt daarnaast het cholinerge systeem, dat van belang is voor geheugen, focus en leervermogen. Bacopa stimuleert de synthese van acetylcholine, de belangrijkste neurotransmitter van het cholinerge systeem. Daarnaast lijkt het de gevoeligheid van muscarine- en nicotinereceptoren te verhogen, waardoor neuronen sterker reageren op acetylcholinesignalen. Ook heeft bacopa een effect op de neurotransmitterbalans waartoe dopamine, serotonine, GABA en glutamaat behoren. De verhoogde beschikbaarheid en activiteit van de neurotransmitters serotonine en dopamine dragen positief bij aan stemming en stressbestendigheid [4]. Deze brede werking maakt bacopa inzetbaar bij cognitieve problemen, mentale vermoeidheid, stress en aandachtsproblemen. Het kruid wordt tegenwoordig vaak gebruikt als natuurlijk supplement bij mentale inspanning of ter ondersteuning van het ouder wordende brein.

De toepasbare delen van de plant zijn de bladeren en de wortels. Gedroogde bacopa kan op verschillende manieren verwerkt worden tot supplement. Het is te verkrijgen in poedervorm, als extract, verwerkt in een olie of in capsulevorm, waarin het gestandaardiseerd kan worden op  onder andere het percentage bacosiden. Bacosiden zijn een groep bioactieve stoffen in de plant die verantwoordelijk worden gehouden voor de nootrope effecten [2].

De herkomst, het oogst- en verwerkingsproces en de supplementvorm zijn allemaal factoren die een grote impact hebben op de samenstelling en kwaliteit van het bacopasupplement [2].

Bacopa monnieri kan verbeteringen geven binnen verschillende cognitieve domeinen [5]. Uit gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde klinische studies bleek dat bacopa (in een dosering van tenminste 300 mg per dag gedurende 5-12 weken) taalverwerking en taalbegrip verbeterde in (jong)volwassenen [6,7]. Ook bij kinderen (van 4 tot 18 jaar) werd in een systematisch onderzoek dit effect gevonden [8].

Gunstige effecten van bacopa werden ook gevonden op het gebied van leervermogen en geheugen [5]. In afzonderlijke gerandomiseerde klinische studies leidde suppletie van bacopa (in dagelijkse doseringen van 300 mg of meer) tot verbeteringen van het leervermogen, geheugen, uitvoerende functies en aandacht [5]. Uit een meta-analyse van 11 studies bleek alleen een significante verbetering te bestaan op het gebied van logisch geheugen (het vermogen om betekenisvolle informatie te onthouden en weer te geven) na bacopasuppletie in vergelijking met placebo [9]. Door heterogeniteit in studieopzet zijn meta-analyses echter tot op heden onvoldoende krachtig om de effecten van bacopa aan te tonen [10]. Meer gestandaardiseerde studies in grotere populaties met dezelfde neuropsychologische testen zijn daarom nodig.

De positieve effecten van bacopa worden vooral toegeschreven aan de bioactieve bacosiden, vanwege hun antioxidatieve werking en het vermogen om hersenplasticiteit te verbeteren [2]. In een mix met andere antioxidanten bleek bacopa eveneens effectief. Bacopa met lycopeen, astaxanthine en vitamine B12 ging bij gezonde ouderen de cognitieve veranderingen die verband houden met veroudering tegen [11]. Een verbetering in cognitieve parameters werd ook gevonden wanneer bacopa gecombineerd werd met fosfatidylserine en vitamine E bij ouderen met milde cognitieve achteruitgang [12].

Neurodegeneratieve aandoeningen worden gekenmerkt door een geleidelijk verlies van neuronen, waarbij een daling van de acetylcholinespiegels bijdraagt aan een verhoogde gevoeligheid van de hersenen voor oxidatieve schade [2]. Bacopa remt het enzym acetylcholinesterase en zorgt daarmee voor een hogere beschikbaarheid van acetylcholine in de synaptische spleet [13]. Het werkt eveneens neuroprotectief, antioxidatief en anti-inflammatoir [14]. Ondanks de veelbelovende resultaten in dierexperimenteel onderzoek, is klinisch bewijs in alzheimerpatiënten nog beperkt en inconsistent [10]. Afzonderlijke gerandomiseerde klinische studies bij mensen met cognitieve achteruitgang of de ziekte van Alzheimer lieten verbeterde cognitieve parameters zien na bacopasuppletie in vergelijking met placebo of het geneesmiddel donepezil [15–17]. Een positief effect van bacopa in een systematische review bleef echter uit wanneer bovenstaande 3 klinische studie en 2 aanvullende gerandomiseerde studies werden meegenomen in de analyse [18]. Ook hier belemmert de heterogeniteit van de studies het genereren van bewijs voor het gebruik van bacopa bij de ziekte van Alzheimer en milde cognitieve achteruitgang als gevolg van de ziekte van Alzheimer.

De ziekte van Parkinson is een andere neurodegeneratieve ziekte die wordt gekenmerkt door het verlies van specifieke dopaminerge neuronen. In preklinisch onderzoek werd aangetoond dat bacopa oxidatieve schade en neuroinflammatie helpt te verminderen en dopamineniveaus verhoogt [2]. Er is echter nog zeer weinig klinisch onderzoek bij de ziekte van Parkinson dat de gunstige effecten van bacopa op klinisch niveau kan bevestigen. Uit een kleine placebo-gecontroleerde pilot studie in 20 patiënten met de ziekte van Parkinson bleek suppletie met Bacopa monnieri (225-450 mg/dag tot 90 dagen) een gunstig effect te hebben op het emotioneel functioneren. De kwaliteit van leven, gemeten aan de hand van de Parkinson’s Disease Quality-of-Life (PDQL), verbeterde na 30 dagen behandeling met bacopa [19]. Meer onderzoek is gewenst.

Er zijn aanwijzingen dat bacopa effectief is bij kinderen met een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, afgekort ADHD [20]. In een kleine open-label studie bij kinderen van 6-12 jaar met ADHD verbeterde bacopa (in een dosering van 225 mg per dag gedurende 6 maanden) symptomen zoals rusteloosheid, impulsiviteit, leerproblemen en aandachttekort vergeleken met de beginwaarden [21]. In deze studie ontbrak echter een controlegroep. Een recentere studie bij jongens van 6 tot 14 jaar met symptomen die passen bij ADHD, maar zonder officiële diagnose, toonde aan dat inname van bacopa (160-320 mg per dag gedurende 14 weken) de ADHD symptomen niet zozeer verbeterde, maar wel cognitieve parameters zoals een verbeterde verwerkingssnelheid, cognitieve flexibiliteit, uitvoerende taken en het slaappatroon [22]. Maar studies zijn wenselijk om deze effecten te bevestigen.

Bacopa heeft een cholinerge werking. Daarom is terughoudendheid van bacopa op zijn plaats bij bepaalde aandoeningen waarbij ook het cholinerge systeem betrokken is [1,23]. Contra-indicaties zijn:

De meeste klinische studies gebruikten Bacopa monnieri in doseringen van 300-600 mg per dag gedurende 12 weken [23]. De doseringen varieerden afhankelijk van het specifieke product en de doelgroep.

Oraal gebruik van Bacopa monnieri gedurende een korte periode lijkt veilig. In klinische studies is Bacopa monnieri veilig toegepast in een dagelijkse dosering tot 600 mg gedurende 12 weken [23].

Bij kinderen in de leeftijd van 6-14 jaar is Bacopa monnieri veilig gebruikt in een dosering van 225 mg/dag gedurende 6 maanden of 320 mg/dag gedurende 14 weken [22,23].

Over het algemeen wordt Bacopa monnieri goed getolereerd en zijn er weinig bijwerkingen. De meest gerapporteerde bijwerkingen zijn buikkrampen, diarree, droge mond, hoofdpijn en misselijkheid [23].

Bacopa monnieri kan interacties aangaan met andere stoffen en geneesmiddelen, waardoor de werkzaamheid van Bacopa monnieri of van de andere stoffen/kruiden/geneesmiddelen beïnvloed wordt [1,23]. En:

Bacopa monnieri en Camellia sinensis werken synergistisch. De combinatie van bacopa en Camellia sinensis levert een hogere antioxidant capaciteit dan wanneer beide extracten apart werden getest [24]. Dit biedt de mogelijkheid om lagere doseringen van een mengsel te gebruiken om bijwerkingen te minimaliseren.

Bacopa is ook gebruikt in combinatie met andere antioxidanten zoals vitamine A, lycopeen en astaxanthine en met fosfatidylserine [11,12].

[1]          Walker EA, Pellegrini MV. Bacopa monnieri. StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025.

[2]          Banerjee S, Anand U, Ghosh S, Ray D, Ray P, Nandy S, et al. Bacosides from Bacopa monnieri extract: An overview of the effects on neurological disorders. Phytother Res 2021;35:5668–79. https://doi.org/10.1002/ptr.7203.

[3]          Nemetchek MD, Stierle AA, Stierle DB, Lurie DI. The Ayurvedic plant Bacopa monnieri inhibits inflammatory pathways in the brain. J Ethnopharmacol 2017;197:92–100. https://doi.org/10.1016/j.jep.2016.07.073.

[4]          Rajan KE, Preethi J, Singh HK. Molecular and Functional Characterization of Bacopa monniera: A Retrospective Review. Evid Based Complement Alternat Med 2015;2015:945217. https://doi.org/10.1155/2015/945217.

[5]          Lorca C, Mulet M, Arévalo-Caro C, Sanchez MÁ, Perez A, Perrino M, et al. Plant-derived nootropics and human cognition: A systematic review. Crit Rev Food Sci Nutr 2023;63:5521–45. https://doi.org/10.1080/10408398.2021.2021137.

[6]          Kumar N, Abichandani LG, Thawani V, Gharpure KJ, Naidu MUR, Venkat Ramana G. Efficacy of Standardized Extract of Bacopa monnieri (Bacognize®) on Cognitive Functions of Medical Students: A Six-Week, Randomized Placebo-Controlled Trial. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2016;2016:4103423. https://doi.org/10.1155/2016/4103423.

[7]          Stough C, Lloyd J, Clarke J, Downey LA, Hutchison CW, Rodgers T, et al. The chronic effects of an extract of Bacopa monniera (Brahmi) on cognitive function in healthy human subjects. Psychopharmacology (Berl) 2001;156:481–4. https://doi.org/10.1007/s002130100815.

[8]          Kean JD, Downey LA, Stough C. A systematic review of the Ayurvedic medicinal herb Bacopa monnieri in child and adolescent populations. Complement Ther Med 2016;29:56–62. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2016.09.002.

[9]          Brimson JM, Brimson S, Prasanth MI, Thitilertdecha P, Malar DS, Tencomnao T. The effectiveness of Bacopa monnieri (Linn.) Wettst. as a nootropic, neuroprotective, or antidepressant supplement: analysis of the available clinical data. Sci Rep 2021;11:596. https://doi.org/10.1038/s41598-020-80045-2.

[10]       Valotto Neto LJ, Reverete de Araujo M, Moretti Junior RC, Mendes Machado N, Joshi RK, Dos Santos Buglio D, et al. Investigating the Neuroprotective and Cognitive-Enhancing Effects of Bacopa monnieri: A Systematic Review Focused on Inflammation, Oxidative Stress, Mitochondrial Dysfunction, and Apoptosis. Antioxidants (Basel) 2024;13:393. https://doi.org/10.3390/antiox13040393.

[11]       Crosta F, Stefani A, Melani F, Fabrizzi P, Nizzardo A, Grassi D, et al. Improvement of Executive Function after Short-Term Administration of an Antioxidants Mix Containing Bacopa, Lycopene, Astaxanthin and Vitamin B12: The BLAtwelve Study. Nutrients 2020;13:56. https://doi.org/10.3390/nu13010056.

[12]       Zanotta D, Puricelli S, Bonoldi G. Cognitive effects of a dietary supplement made from extract of Bacopa monnieri, astaxanthin, phosphatidylserine, and vitamin E in subjects with mild cognitive impairment: a noncomparative, exploratory clinical study. Neuropsychiatr Dis Treat 2014;10:225–30. https://doi.org/10.2147/NDT.S51092.

[13]       Shoukat S, Zia MA, Uzair M, Attia KA, Abushady AM, Fiaz S, et al. Bacopa monnieri: A promising herbal approach for neurodegenerative disease treatment supported by in silico and in vitro research. Heliyon 2023;9:e21161. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e21161.

[14]       Abdul Manap AS, Vijayabalan S, Madhavan P, Chia YY, Arya A, Wong EH, et al. Bacopa monnieri, a Neuroprotective Lead in Alzheimer Disease: A Review on Its Properties, Mechanisms of Action, and Preclinical and Clinical Studies. Drug Target Insights 2019;13:1177392819866412. https://doi.org/10.1177/1177392819866412.

[15]       Raghav S, Singh H, Dalal PK, Srivastava JS, Asthana OP. Randomized controlled trial of standardized Bacopa monniera extract in age-associated memory impairment. Indian J Psychiatry 2006;48:238–42. https://doi.org/10.4103/0019-5545.31555.

[16]       Cicero AF, Bove M, Colletti A, Rizzo M, Fogacci F, Giovannini M, et al. Short-Term Impact of a Combined Nutraceutical on Cognitive Function, Perceived Stress and Depression in Young Elderly with Cognitive Impairment: A Pilot, Double-Blind, Randomized Clinical Trial. J Prev Alzheimers Dis 2017;4:12–5. https://doi.org/10.14283/jpad.2016.10.

[17]       Sadhu A, Upadhyay P, Agrawal A, Ilango K, Karmakar D, Singh GPI, et al. Management of cognitive determinants in senile dementia of Alzheimer’s type: therapeutic potential of a novel polyherbal drug product. Clin Drug Investig 2014;34:857–69. https://doi.org/10.1007/s40261-014-0235-9.

[18]       Basheer A, Agarwal A, Mishra B, Gupta A, Padma Srivastava MV, Kirubakaran R, et al. Use of Bacopa monnieri in the Treatment of Dementia Due to Alzheimer Disease: Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Interact J Med Res 2022;11:e38542. https://doi.org/10.2196/38542.

[19]       Santos AFD, Souza MMQ, Amaral EC, Albuquerque ER, Bortoloti DS, Gasparotto Junior A, et al. Bacopa monnieri in Patients with Parkinson’s Disease: A Pilot Study. J Med Food 2023;26:114–9. https://doi.org/10.1089/jmf.2022.0106.

[20]       Dutta T, Anand U, Mitra SS, Ghorai M, Jha NK, Shaikh NK, et al. Phytotherapy for Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): A Systematic Review and Meta-analysis. Front Pharmacol 2022;13:827411. https://doi.org/10.3389/fphar.2022.827411.

[21]       Dave UP, Dingankar SR, Saxena VS, Joseph JA, Bethapudi B, Agarwal A, et al. An open-label study to elucidate the effects of standardized Bacopa monnieri extract in the management of symptoms of attention-deficit hyperactivity disorder in children. Adv Mind Body Med 2014;28:10–5.

[22]       Kean JD, Downey LA, Sarris J, Kaufman J, Zangara A, Stough C. Effects of Bacopa monnieri (CDRI 08®) in a population of males exhibiting inattention and hyperactivity aged 6 to 14 years: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Phytother Res 2022;36:996–1012. https://doi.org/10.1002/ptr.7372.

[23]       NatMed Pro - Professional Monograph - Bacopa monnieri n.d. https://naturalmedicines.therapeuticresearch.com/databases/food,-herbs-supplements/professional.aspx?productid=761 (accessed May 12, 2025).

[24]       Tewari I, Sharma L, Gupta GL. Synergistic antioxidant activity of three medicinal plants Hypericum perforatum, Bacopa monnieri, and Camellia Sinensis. Indo American Journal of Pharmaceutical Research 2014;4:2563–8.